(TRUYỆN NGẮN IN TRÊN VĂN NGHỆ BÌNH ĐỊNH SỐ 39)
Trâm bất ngờ gặp Huân ở cổng
bệnh viện thành phố. Anh già đi nhiều. Mái tóc đã lốm đốm những sợi bạc. Vẻ mặt
vẫn còn nguyên nét khắc khổ. Đôi mắt sáng của ngày xưa giờ thêm nét tươi vui
khi thấy Trâm. Cái áo rộng lùng thùng bỏ ngoài quần và đôi dép sandal gài quai cũ
kỹ khiến Huân thêm luộm thuộm, xộc xệch. Anh đang vội ra bến xe đón người quen
để nhận tiền con gởi vào, anh đang sợ lỡ hẹn. Hai người chỉ kịp hỏi thăm nhau
và trao số điện thoại hẹn gặp rồi chia tay. Dáng đi tập tểnh của Huân khiến
Trâm nhói lòng.
Ngày ấy, Huân với Trâm cùng
đơn vị. Đấy là cách nói bây giờ chứ hồi xưa chỉ gọi chung chung là du kích hay
bộ đội địa phương, nhiệm vụ chủ yếu là tiêu hao sinh lực địch và bí mật vận
động tuyên truyền bà con giác ngộ ủng hộ cuộc kháng chiến nhằm thu hẹp phạm vi chiếm đóng của
địch. Vùng hoạt động là một vùng cài răng lược, đan xen vùng tự do và vùng tạm
chiếm nên có một số cán bộ được bà con che giấu trong hầm bí mật để hoạt động. Hai
người cùng thôn và cùng tham gia cách mạng nhưng Trâm thoát ly làm y tá của đơn
vị bộ đội kiêm chị nuôi… đôi khi có đêm văn nghệ cũng lên sân khấu hát mấy bài
như một văn công thực thụ.
Còn Huân là một cơ sở hoạt động công khai nắm tình
hình chung, liên lạc với các bộ phận nên các hoạt động của ta Huân đều nắm rất
rõ. Một lần vừa rời khỏi căn cứ thì bị trực thăng bao vây, Huân bị bắt trong
lần ấy. Ngay trong ngày, mọi cơ sở bí mật đã bí mật chuyển chỗ. Ai cũng tin sự
kiên định của Huân nhưng biết đâu được phút yếu mềm nào đó… nhưng suốt một thời gian dài các cơ sở vẫn
bình yên. Huân bị bắt gần một năm thì được thả về. Một lần nữa, các cơ sở lại
chuyển đổi, một vài cán bộ gặp lại Huân thăm dò… Huân cũng muốn tiếp tục hoạt
động nhưng trong thời gian bị bắt không có tin tức gì nên chưa thể tin tưởng
được. Sống ở quê chừng ít tháng, Huân có vợ ở xã bên, một người bạn tù. Huân
sống hẳn ở quê vợ, cất quán buôn bán trước một đồn lính. Nghe đâu cuộc sống khá
giả lắm… Khi đất nước hoàn toàn giải phóng thì bặt tin nhau.
Đang nghĩ lan man thì Huân đã
trở lại khoe là đã nhận được tiền để tiếp tục nuôi người vợ đang nằm viện. Thoa,
vợ Huân, là một phụ nữa nhỏ nhắn tóc cũng đã nhiều sợi bạc, khóe mắt đã có vết
chân chim nắm lấy bàn tay Trâm khi nghe Huân giới thiệu là bạn chiến đấu cũ.
Giọng Huân buồn buồn:
-Những ngày bị tra tấn trong
tù đã không làm quỵ ngã Thoa khi còn trẻ, nhưng đến lúc tuổi già đến thì thường
xuyên bị hành hạ - rồi giọng Huân lại có
vẻ đùa cợt – Hình như những đòn tra tấn cũ tái phát để nhắc nhở rằng mình
đã từng có một thời luôn kề cận với cái chết…
Trâm bồi hồi:
-Đã gần bốn mươi năm rồi chúng
ta mới gặp lại nhau…anh khác trước nhiều quá!
-Thời gian làm cho người khỏe
mạnh cũng phải yếu dần, huống chi là kẻ bị đánh thương từ khi còn trẻ!
-Anh chị đã làm gì và sống như
thế nào suốt thời gian qua?
-À, như chị thấy đấy… vẫn còn
khó khăn nhưng đã ổn rồi, chỉ còn mỗi vết thương cũ hành hạ.
Trâm hiểu Huân muốn nói vết
thương cũ này với cả nghĩa ẩn dụ của nó. Từ những mẫu chuyện rời rạc, chắp vá,
Trâm cũng đã hình dung được một đoạn đời của Huân. Vừa vượt qua con suối nhỏ,
chỉ còn một khoảng đồng trống thì vào đến làng, Huân bỗng nghe tiếng máy bay
trực thăng quần ngay phía trên đầu. Chỉ kịp vùi vội tài liệu đang mang theo vào mép bờ ruộng thì
đã bị bắt đưa lên máy bay rồi. Suốt mấy tháng trong tù, bị tra tấn đủ kiểu
nhưng giặc không thể khai thác được ở Huân điều gì. Trước sau Huân chỉ nhận là
mình đi thăm đồng, thăm các nơi đơm cá… bằng chứng là khi bị bắt trên người
Huân còn một giỏ đựng cá. Không làm tội được, chúng phải thả nhưng cũng đủ làm
cho Huân mang nhiều vết thương trong người. Đến khi được về, những ngỡ sẽ tiếp
tục cùng đồng đội hoạt động, có thể thoát ly… nhưng gặp sự nghi ngờ của bạn
chiến đấu cũ khiến Huân đau khổ. Thoa cũng từng bị bắt vì trong đôi gánh thăm
rẫy có cả gạo và mắm… bị địch quy tội tiếp tế lương thực, thực phẩm cho cộng
sản. Chúng không thể khai thác gì thêm ngoài thông tin là thực phẩm ấy đem theo
để nấu ăn cho những buổi làm trên rẫy. Và Thoa cũng được thả ra sau khi tra tấn
đủ mọi cách. Ra tù, Thoa tiếp tục hoạt động công khai nắm tin tức của địch báo
lại cho cơ sở. Còn Huân được cơ sở cách mạng trong tù móc nối giới thiệu hoạt
động trong một cơ sở công khai ở xã khác, anh tìm đến, đó là Thoa. Hai người có
chung một cảnh ngộ đã sống với nhau nhằm che mắt bọn địch bằng cách chung mở
một cái quán ngay trước đồn địch!
-Thì ra vậy! Anh đi khỏi nơi
đã từng hoạt động và đến sống gần với đồn địch nên cơ sở cũ nghi ngờ…
-Vâng, tôi đã sống không dễ
dàng gì! Đồng đội cũ nghi ngờ, dân ghét bỏ… nhưng nhiệm vụ nên không thể giải
thích cho ai được!
-Thế những trận công đồn…
-À, khi bọn lính đã tin tưởng
và có những nợ nần… Vợ chồng tôi đều có thể vào đồn để đòi nợ! Đó là những dịp
tốt để nắm tình hình… tất cả được ghi nhớ trong đầu và về báo lại.
-Bây giờ tôi mới hiểu vì sao
xã bạn thường xuyên được tuyên dương thành tích diệt giặc trong toàn huyện.
-Đôi khi chúng tôi cũng nắm
được kế hoạch đi càn của giặc thông qua những lúc nhậu nhẹt của bọn chúng. Nhờ
vậy mà ta ít bị tổn thất…
-Đến năm bảy lăm…?
Khi đất nước ngây ngất trong
niềm vui chiến thắng, ăn mừng ngày miền Nam
-Vậy là anh bỏ xứ ra đi?
-Vâng,… Nhưng đi theo diện
kinh tế mới.
-Đã mấy mươi năm rồi anh không
về quê…
-Có về chứ! Nhưng chỉ trong
những ngày giỗ chạp… rồi đi ngay.
-Không gặp lại ai… chắc anh
hận lắm!
-Không đâu! Vì cuộc sống cả
thôi. Thoa và tôi bị đánh đập nhiều trong tù, càng lớn tuổi càng đau ốm triền
miên, còn phải bươn chải để kiếm sống… nên vội vội vàng vàng. Những ngày đầu
của cách mạng, tất cả còn mới, đâu dễ dàng ai tin ai. Tôi thì nửa sáng nửa tối
nên càng dễ bị nghi ngờ! Cái số của tôi nó thế, nếm trải đủ đắng cay mặn ngọt…
-Nơi ở mới có dễ sống?
-Ở đâu cũng phải làm mới có
cái ăn, và kẻ hay lam hay làm không thể nào chết đói được…
-Anh vẫn lạc quan như xưa…
Đến vùng đất mới, nơi bạt ngàn
núi rừng, khỉ ho có gáy, vợ chồng Huân khởi đầu một cuộc sống mới, tất cả đều
làm lại từ đầu nhưng lần hồi cuộc sống cũng đi dần vào ổn định. Đến nay, nhiều
công cà phê và hồ tiêu làm thay đổi cuộc sống khốn khó mà hai vợ chồng đã trải.
Kí ức một thời chiến tranh và một khoảng thời bình lùi xa vào dĩ vãng. Nhưng
không phải đã mất hẵn mà đôi khi bùng lên rất thật, hiện hữu. Lúc trái gió trở
trời, vết thương cũ khi bị tù đày luôn hành hạ Thoa phải thường xuyên nhập
viện. Và trong một lần như thế Huân đã gặp Quang.
-Có phải Quang, Trần Quang,
phó Hội đồng xã của Việt Nam Cộng Hòa?
-Vâng, đó chỉ là cái vỏ bọc
ngoài. Anh là một cơ sở cách mạng công khai của ta. Anh đã tự làm các thủ tục
cần thiết để vợ chồng tôi được công nhận là có tham gia kháng chiến…
-Sao ngày vừa giải phóng anh
Quang không xác nhận?
-Trước năm bảy lăm, anh Quang
đã bị nghi ngờ nên phải rút về căn cứ. Rồi anh bị cuốn hút vào những sự kiện
long trời lỡ đất với những công việc mới níu chân. Khi gặp nhau, anh đã là một
cán bộ có cỡ của một tỉnh phía nam… Phần tôi, cũng được an ủi để mà mạnh dạn
tham gia vào các hoạt động xã hội, quên đi những mặc cảm bị xem là kẻ đào ngũ,
phản bội!
-Anh cứ nói quá…
-Thật đấy! Vì có cảm giác bị
bỏ rơi, tôi đã lãng tránh tất cả, hì hụi làm việc như điên… Nhưng sản xuất hàng
nông nghiệp đâu dễ làm giàu. May, khi cà phê, hồ tiêu được giá, gia đình tôi
mới qua đận khó khăn và phát triển.
Trâm thấy vui cùng niềm vui
của người bạn cũ đang xới tung hồi ức của mình để trải lòng với bạn bè. Trâm
đùa với bạn:
-Anh để con ở nhà làm hậu
phương tiếp tế cho hai vợ chồng anh chiến đấu với bệnh tật ở tiền tuyến à?
Huân cũng hóm hỉnh không kém:
-À, tôi chấp hành đúng cuộc
vận động sinh đẻ có kế hoạch là mỗi gia đình chỉ sinh có hai con… Hai vợ chồng
tôi có đủ hai con… gái. Chúng đã hoàn thành chương trình đại học, công tác và
lập gia đình riêng rồi. Mỗi lần Thoa nằm bệnh viện, tôi giành phần chăm sóc, chúng
cứ gởi thêm tiền tuy biết rằng vợ chồng tôi cũng thừa sức lo chi phí… Thôi thì
đó cũng là tấm lòng thơm thảo của con cái.
Khi được xác nhận là đã tham gia
hoạt động cách mạng, vợ chồng Huân bớt
đi phần nào mặc cảm phản bội lại kháng chiến mà tham gia vào công ở địa phương.
Ở vùng đất mới khai phá, người dân tứ xứ đổ về kéo theo nhiều tệ nạn nhưng cũng
tiềm ẩn nhiều khả năng phát triển và xây dựng. Một số vì hoàn cảnh éo le như vợ
chồng Huân; có người vì tìm nơi mới để sinh sống; có người phải trốn tránh… nói
chung, mỗi người là một hoàn cảnh, mà những hoàn cảnh đó rất khó gắn kết với
nhau. Cuộc sống khó khăn nên gia đình nào cũng con cái nheo nhóc, thất học; một
số hộ chí thú trong công việc nhưng vẫn còn nhiều người mỗi chiều đều tụ tập
vào quán rượu giải sầu, nghiện ngập. Đến những năm cuối thập kỷ chín mươi, Hội
Làm vườn và chính sách dân số kế hoạch hóa gia đình ra đời, vợ chồng Huân thật
sự đi vào cuộc chiến thầm lặng mới. Thoa cùng với Hội Phụ nữ kiên trì đến từng
nhà vận động chị em về chính sách lớn của Nhà nước. Tuy nhiên, đâu phải ai cũng
dễ dàng nghe theo. Do nhận thức còn hạn chế và bảo thủ nên buổi ban đầu việc
tuyên truyền công tác dân số đến người dân gặp không ít trở ngại. Tâm lý chung
của người phụ nữ là muốn có nhiều con để cho vui cửa vui nhà hoặc phải có con
trai để nối dõi tông đường, có người tham gia lao động… Thoa thấy rằng đây cũng
là một cuộc chiến không tiếng súng, cuộc chiến với đói nghèo và lạc hậu! Nhờ sự
đồng bộ của những ban ngành, đoàn thể ở địa phương chính sách lớn của Nhà nước
được triển khai hiệu quả, đồng bộ. Thoa thường nói đùa với Huân:
-Mỗi trận đánh phải biết vận
dụng kết hợp, phát huy tốt sức mạnh tổng hợp của các lực lượng trong công tác
tuyên truyền, kịp thời định hướng tư tưởng về những vấn đề mới trong quan điểm,
chủ trương…mới có thể thắng được!
Huân cười:
-Ngày trước em làm công tác
địch vận, bọn lính còn lén dấu súng đạn cho em nữa huống hồ hôm nay chính sách
đã rõ ràng và được xã hội chấp nhận, ủng hộ…
-Quan trọng nhất là có anh ủng
hộ thì việc gì em chẳng làm được.
Chắc chắn trong công việc được
thông suốt của Thoa có một phần rất lớn vào sự ủng hộ của Huân và chính cuộc
sống hạnh phúc bên hai cô con gái mà hai vợ chồng đã xây đắp. Huân vẫn như ngày
nào không chịu bộc lộ việc làm bản thân. Nhưng Trâm vẫn biết được Huân là một
cán bộ năng nổ của Hội Làm vườn ở địa phương vận động những hộ gia đình tự
nguyện hợp tác với nhau phát triển kinh tế Vườn Ao Chuồng. Mô hình kinh tế tiến
bộ này góp phần phá bỏ thói quen ngồi quán lê la uống rượu mỗi chiều của mọi người.
Xóm làng đùa vui hai vợ chồng Huân là một cặp ăn cơm nhà vác tù và hàng tổng.
Huân chỉ biết cười:
-Mình giúp người khác cũng
chính là giúp mình.
Huân tâm sự với Trâm:
-Mình làm gì được có ích thì
làm thôi. So hơn tính thiệt làm gì… Mọi thứ đều có cái giá của nó. Bọc quà kia
là chòm xóm gởi đến đấy. Tôi từ chối không được vì đó là tấm lòng. Ngày tôi bị
ngã, nằm viện, cũng được nhiều người chăm sóc. Bây giờ cái chân đi khập khiểng
như để nhắc nhở tôi một điều là xã hội ta còn nhiều người tốt lắm. Hồi ức của
tôi giờ chỉ còn những hình ảnh tốt đẹp; bao muộn phiền buồn bực, khó khăn… đã
như cơn gió thoảng. Nhớ đến chúng làm gì.
Thì ra vậy. Chỉ nghe lời của
Huân thì tưởng như cuộc sống tròn vẹn, thông suốt lắm. Nhưng chắc trong từng ấy
năm gia đình Huân đã chịu bao nỗi bất công, kỳ thị, nghi ngờ… mà không biết tỏ
cùng ai.
Chia tay với Huân, Trâm dặn
lòng khi có dịp sẽ đến tận nơi ở mới của vợ chồng Huân để xem Huân hư cấu đến
độ nào và cũng bị cuốn hút bởi một thực tế, một hiện thực không thể tưởng tượng
trong đời sống với những số phận những con người đang gánh chịu hậu quả từ cuộc
chiến tranh.
NVC
Nhận xét