(Đọc “Quả đầu mùa” của Trần Thị Tĩnh)
Trong những tác giả thơ xuất hiện gần đây,
có người in thơ chỉ để ghi lại một thời say mê viết lách và xem như gói ghém kỷ
niệm đời mình. Người viết không có tham vọng làm văn chương, nhưng đôi khi cũng
động đến xúc cảm của người đọc. Tập thơ đầu tay QUẢ ĐẦU MÙA của nhà giáo về hưu
TRẦN THI TĨNH được NXB Hội Nhà văn cấp phép in vào những ngày cuối năm 2021 là
một tập như thế; dẫu rằng người lớn tuổi thường viết về đề tài quen thuộc về
quê hương và tình người. Trong quãng thời gian gần hết đời người, Trần Thị Tĩnh
vẫn âm thầm sống với thơ, cho thơ để bật lên một tác phẩm có tên gọi khiêm tốn,
dễ thương mà hôm nay ta khám phá.
1. Sông bên bồi bên lở, tình ta chẳng đổi dời.
Một đề tài muôn đời nhưng vẫn không hề cũ
và nhàm chán, đó là quê hương. Ở Trần Thị Tĩnh, quê hương là Bắc Ninh, cái nôi hát
quan họ, giao duyên, không trộn lẫn vào đâu được: “Nói nhớ Hội Lim để nhớ em/ Người chưa biết mặt, chỉ quen tên/ Ai về
Kinh Bắc mùa xuân tới/ Nói hộ rằng tôi TỰA MẠN THUYỀN.” (Gửi người Quan Họ).
Lãng mạn là vậy, nhưng tác giả vẫn luôn nhìn về hiện thực cuộc sống. Đôi khi có
tiếng reo vui khi thấy quê nhà đổi mới:
“Đa Hội quê hương yêu dấu ơi
Cảnh xưa giờ đã đổi thay rồi
Điện, đường, trường, trạm... khang trang lắm
Nhà gác cao tầng mọc khắp nơi.”
(Quê hương tuổi thơ tôi)
Hoặc một nét đẹp toát ra từ con người:
“Sực nức không gian, thấm đẫm hương
Nồng thơm đầy ắp mọi con đường
Muôn hồng ngàn tía khoe tươi rói
Ai cũng xinh giòn thật dễ thương.”
(Nàng xuân)
Nhưng phải nói rằng làng quê phát triển
đâu chỉ Bắc Ninh; người đẹp chung chung thì đâu cũng có; công việc và sức sống
của tuổi thanh niên đâu đâu cũng gợi cảm, đáng yêu “Mấy cô thôn nữ từ trong xóm/ Kéo mạ ra đồng khoe dáng thon/ Gió nhẹ
trêu đùa làn áo mỏng/ Không gian sực nức tiếng cười giòn.” (Nét xuân quê).
Nhưng có lẽ chỉ ở Hội Lim, cái tình giao duyên mới sâu đậm, nhất là khi lỡ nhịp:
“Rộn ràng người trẩy hội Lim
Tôi thui thủi lội về miền không em
Với người, một hẹn thì nên
Còn tôi: chín hẹn lại quên cả mười.”
(Hội Lim)
Khi “lỗi nhịp trống cơm” thì nỗi buồn sẽ
mang theo suốt cuộc đời. Có mấy ai quên được tình cảm mình đã gởi gắm vào một
nơi... xa thẳm và nỗi buồn nào dễ phai phôi:
“Thui thủi đường về xa lắc lơ
Một bầy con nhện đã giăng tơ
Một đàn con xít sang sông... lội
Lỗi nhịp TRỐNG CƠM đến tận giờ.”
(Gửi người Quan Họ)
Có một điều mà người phụ nữ nào cũng canh
cánh trong lòng là khi bước chân về nhà chồng thì quê mẹ trở thành một miền quê
xa ngái, tuy vẫn chung miền quan họ. Ngày về thăm mẹ thì dáng ai cũng là dáng mẹ
mình. Một tâm trạng rất con người, nhân văn, tình cảm. Ta yêu thích thơ Trần Thị
Tĩnh vì trong nỗi riêng của tác giả lại có tâm trạng mình trong đó:
“Tôi trở lại quê chẳng được nhiều
Cổng làng rộng mở đón thương yêu
Áo nâu, nón lá trên đồng lúa
Như bóng mẹ xưa... những buổi chiều.”
(Cổng làng)
Với quê, phận người luôn bé nhỏ. Mỗi người
chỉ khai thác được một chút nhỏ tình quê mà gởi gắm nỗi niềm. Vậy cũng đáng quý
lắm rồi:
“Trên đầu: trời cao lồng lộng
Trước mặt: biển rộng mênh mông
Đối diện thiên nhiên hùng vĩ
Thấy ta nhỏ bé vô cùng.”
(Trước biển)
2. Thấm sâu lạnh lẽo những ngày không nhau
Một đề tài quen thuộc của những người lớn
tuổi thường viêt là hoài niệm về một thời xưa cũ, một thời đã cất sâu vào đáy
tâm hồn, được khai quật mà than thở, nuối tiếc. Nếu không cứng cáp sẽ bi lụy,
chán nãn, nhụt chí. Với Trần Thị Tĩnh thì người mẹ luôn là bóng mát cho đời
mình, là sự hy sinh vô điều kiện:
“Đời con lành lặn hôm nay
Ngùi thương áo rách đọa đày nắng mưa
Tháng giêng buốt ngọn gió lùa
Còn in bóng mẹ gió đưa chập chờn.”
(Rét đài)
Còn với bố là chỗ dựa vững chắc cho đời
con; là kim chỉ nam cho bước chân con trong cuộc gìn giữ sự toàn vẹn lãnh thổ.
Hình ảnh nào đẹp hơn khi bố con “đã thành
đồng chí chung câu quân hành” (Tố Hữu):
“Bố là người chiến sĩ
Canh biển đảo quê hương
Con cũng là chiến sĩ
Giữ ngọn lửa yêu thương”
(Quà của bố)
Rồi hình ảnh cô giáo dạy học ngày xưa đầy
tình cảm khi cô, trò mái tóc đều bạc trắng như nhau. Tóc bạc nhưng tình cảm
không bạc:
“Giờ cô bạc trắng mái đầu
Tóc em cũng đã nhuộm màu gió sương
Ngược xuôi đâu quản dặm trường
Chùm cam chở nặng yêu thương cô, trò.”
(Quả ngọt đầu mùa)
Tôi rất xúc động khi đọc bài thơ viết về
những cô gái từng ra chiến trường canh giữ hạnh phúc cho mọi người. Để rồi thời
hậu chiến lại vò võ đợi hạnh phúc đến với mình. Một ước mơ rất đời thường, rất
con người mà sao khó thế:
“Bướm ong bay lượn nơi đâu
Để hoa tàn úa héo nhàu xác xơ
Vợ hiền... những ước cùng mơ
Quyền làm mẹ... đến bây giờ cũng không.”
(Bến không chồng)
Nói đến tình cảm riêng tư của Trần Thị
Tĩnh mà không nhắc đến tình yêu trai gái là một thiếu sót lớn, mà có lẽ tác giả
thơ nào cũng vậy. Mà tình yêu của nhà thơ nào cũng trắc trở, lỡ làng, không trọn
vẹn dù đến cuối đời vẫn... một vợ một chồng:
“Mưa giăng rắc bụi trắng trời/ Khôn ngăn nước mắt của người đến sau” (Lỡ
làng). Không chịu mở lời rồi tự trách mình là “người đến sau” mà buồn:
“Trở lại bến xưa gặp tuổi thơ
Em sang bến mới tự bao giờ
Để tôi đuối nước trên bờ vắng
Kỉ niệm buồn như một giấc mơ.”
(Em tắm)
Đấy là cái tội mơ mơ mộng mộng thả hồn
theo gió trăng làm cả đời nuối tiếc, ước vọng:
“Yêu thật cho nên phải sống mơ
Biết là không thể vẫn mong chờ
Bao giờ anh lại lên Kinh Bắc
Viết tiếp cùng em trọn truyện thơ?”
(Với anh)
Thôi thì, tình yêu nam nữ đã trở thành món
nợ khó trả mà người chủ nợ cũng không chịu đòi khiến lòng càng thêm day dứt. Có
lẽ nhờ nợ mà đời ta có chút gì níu kéo chăng:
“Ta mắc nợ người một bóng cây
Giữa trưa bất chợt trú mưa bay
Bao nhiêu là hạt không thành quả
Ta biết lòng ta ướt đã dầy.”
(Nợ)
Thôi thì: “Quên đi phải trái cùng sai đúng/ Muôn thuở tình yêu vẫn thế mà! (Tình
hoa bướm)
3. Dùng dằng chân bước còn nhìn lại
Với 61 bài thơ với nhiều thể thơ truyền thống,
tác giả Trần Thị Tĩnh đã cho ta dạo chơi trong cảnh đời, cảnh người, tâm trạng
của người Kinh Bắc. Nếu bớt đi những hình ảnh sáo mòn kiểu: “Chở bao nhiêu đạo chẳng vơi/ Trong tăm tối
vẫn rạng ngời lòng son/ Đá mòn nhưng dạ chẳng mòn/ Tình thầy mãi mãi em còn khắc
ghi” (Người thầy của em), thì tập thơ sẽ gây xúc cảm cho người đọc nhiều
hơn nữa. Thôi thì “Nhặt từng chút nhớ mỗi ngày/ Đem gom lại
lấp cho đầy tim đau” (Nhặt)
Ngô Văn Cư
Nhận xét